کمی شطرنج

از خاطره‌های مشترکی که داریم، دوباره زنده شدن شطرنج در ایران همزمان با ورودمان به صنعتی اصفهان است. فکر می‌کنم که بسیاری از دوستان هنوز خاطره‌هایی از بازی در تریای مکانیک، سالن مطالعه برق، سالن‌های مطالعه کتابخانه یا سر کلاسهای درس را به یاد داشته باشند. آن هم چه شطرنجی: شطرنج دسته‌جمعی همراه با فریادهای گوش‌خراش!
در آن زمان بزرگترین نام در شطرنج ایران، خسرو هرندی بود. هرندی در آن زمان، اگر درست به خاطر داشته باشم، استاد فیده بود با ریتینگ ۲۳۲۰. البته این عدد را بر اساس حافظه می‌گویم، شاید درست نباشد ولی هر چه هست هرندی به درجه استاد بزرگی نرسید و بعد هم کم‌کم با افزایش سنش از بازی فعال دست کشید و جایش را به نسل جدید بازیکنان جوان داد.
برای دوستانی که آشنایی زیادی به درجه‌ها در شطرنج ندارند بگویم که فدراسیون جهانی شطرنج، FIDE، بر اساس نتایج مسابقات رسمی درجه‌ای به بازیکنان می‌دهد که در حال حاضر هر سه ماه یک بار به روز می‌شود و نشانگر قدرت نسبی بازیکنان است. بازیکنانی که اولین بار مسابقه‌ای رسمی را شروع می‌کنند ریتینگ ۲۲۰۰ (برای زنان ۲۰۰۰) دریافت می‌کنند و پس از آن بسته به برد و باختشان و ریتینگ حریفشان، این عدد تغییر می‌کند. قوی‌ترین شطرنج‌باز در لیست FIDE در حال حاضر کاسپارف با ریتینگ فعلی ۲۸۱۲ است. همینطور تعدادی عنوان برای مشخص کردن بازیکنان خوب وجود دارد. با افزایش قدرت‌شان بازیکنان این عنوانها را بدست می‌آورند: استاد FIDE، استاد بین‌المللی، استاد بزرگ (Grand Master). همین‌طور به طور غیر رسمی، به بازیکنانی که ریتینگ بالاتر از ۲۶۰۰ داشته باشند «ابر استاد بزرگ» (Super Grand Master) می‌گویند. در حال حاضر تنها اندکی بیش از ۱۰۰ نفر در جهان دارای ریتینگی بالای ۲۶۰۰ هستند.
چند سالی است که احسان قائم‌ مقامی، ۲۳ ساله، قوی‌ترین بازیکن و اولین استاد بزرگ تاریخ ایران به خوبی در مسابقات ظاهر شده و ریتینگ‌ش سال به سال اضافه می‌شود. اول سال میلای حاضر، با یک جهش بزرگ (۶۵ امتیاز!) ریتینگ احسان از مرز ۲۶۰۰ گذشت و امروز ریتینگش ۲۶۳۳ است. به این ترتیب این قهرمان جوان در حال حاضر در رتبه ۶۷ جهان قرار دارد.
در زمان ما خسرو هرندی شهرت زیادی داشت و همه نامش را شنیده بودند، اما گویی احسان در ایران چندان معروف نیست و کمتر کسی می‌داند که او چه پیشرفت شگرفی در این سالها داشته و تا چه اندازه موفق بوده. اگر به مطبوعات نگاهی کنیم، می‌بینیم که قهرمانی مانند ساسیکیران هندی (۲۶۴۴) چه قدر معروف است و در کشورش هند تا چه اندازه محبوب است و چقدر خبر از او در رسانه‌ها پخش می‌شود. از آن طرف احسان تقریبا در ایران گمنام است و حتی شطرنج‌دوستان ایرانی هم خیلی از نتایج کارش خبری ندارند.
راستی اگر خسرو (در شرایط بهترین روزهایش) با احسان بازی ‌می‌کرد چقدر شانس برد داشت؟ با توجه به اختلافی حدود ۳۰۰ بین ریتینگشان، شانس بردش زیر ۱۴٪ می‌بود.
پی‌نوشت: امیر باقری (۲۵۱۸)، استاد بزرگ ایرانی، به تازگی ملیت‌ش را عوض کرده و فرانسوی شده است. به این ترتیب در حال حاضر ایران به جز احسان استاد بزرگ دیگری ندارد (چه برسد به ابر استاد بزرگ!).